… in voorbereiding… Aah, Spinoza!

Met ‘Spinoza’s achtbaan’ heeft Erik Bindervoet een boek geschreven dat geheel gewijd is aan het denken en leven van Spinoza, hoofdzakelijk uit de mond opgetekend van Janus Dullemondt, een slimme maar enigszins wereldvreemde en onzekere leraar wiskunde – én groot bewonderaar en kenner van Spinoza’s Ethica. Hij wil ons duidelijk maken wie Spinoza was, wat hij ons kan leren en waarom dat belangrijk is.

Toeval bestaat niet, alleen een tekort aan begrip. Dat vind ik zijn mooiste uitspraak. Ik moest er toevallig net aan denken. Geen idee waarom, misschien omdat je me zal vragen waarom een toneelvoorstelling over Spinoza? Misschien om dit tekort aan begrip teniet te doen, en niet alleen over Spinoza; om wijzer te worden over deze tijd, en ons denken daarover.

Een steen, dat is altijd het eerste waar ik aan denk bij Spinoza. Als een vallende steen kon denken, zou hij denken dat hij wilde vallen, zei Spinoza. En hij zegt dat je van nadenken vrolijk wordt. God of de natuur. Koffie of thee. Wat maakt het allemaal uit? Dat is zijn hoofdgedachte. Of de grondgedachte. Wat maakt het allemaal uit. Dood ga je toch. Vrolijkheid is goed en verdriet is niet goed. Dat is zijn hoofdgedachte.
Spinoza, da’s de man van de mooiste definitie van de liefde die er is, die ik ken althans: een tinteling verbonden met het idee van een uiterlijke oorzaak. Dat is zijn hoofdgedachte. Nou jij weer. Zijn lijfspreuk was: caute! Oppassen geblazen! Voorzichtig! Dat was zijn hoofdgedachte, volgens mij, denk na bij wat je doet. Een concrete bestaande cirkel, kan niet zonder de voorstelling van die cirkel. Dat was zijn hoofdgedachte. Hij houdt een pleidooi voor het observeren en wat er gebeurt, op een niet-normatieve manier. Dat spreekt mij wel aan. Mijn eigen werk gaat ook over het observeren wat er gebeurt, op een niet normatieve manier.

Spinoza. Een van de grootste en meest compromisloze rationalistische denkers en metafysici van de zeventiende eeuw. De stamvader van de verlichting. De goed verborgen motor achter de verlichting. De blijde boodschapper van de mondige mensheid. De edelste, beminnelijkste, sympathiekste en aandoenlijkste van alle grote filosofen. De schrijver van de Ethica. Staat al heel lang in de top drie van boeken die iedereen kent maar niemand gelezen heeft. Daar moet verandering in komen, dat kan geen toeval zijn.

‘Aah, Spinoza!’ is een voorstelling van en door Erik Bindervoet, Czeslaw de Wijs en Jorn Heijdenrijk.

Iets begrijpen, inzien, snappen, dat doe je zelf en dat maakt je blij. In tegenstelling tot de meeste dingen die je alleen maar ondergaat. Dat inzien, dat inzicht in de onontworstelbare orde van en in de natuur, noemt Spinoza daarom een ‘actieve emotie’. Actief plezier, je grijze massa laten werken. Niemand kan voor jou denken. Dat moet je toch echt zelf doen.

Hoe meer we begrijpen, hoe meer we met elkaar gemeen blijken te hebben. Een mens moet dus in vrijheid kunnen denken. Dat is goed voor de samenleving als geheel. Hoe meer er onderdrukt wordt, van overheidswege, of gewoon onderling, hoe ongelukkiger de mensen worden. En dat is slecht, want verdriet is slecht. En op den duur werkt het niet.
Immers, een vrij denkend mens ziet de dingen zoals ze zijn en laat zich niet zo snel van de wijs brengen door allerlei angsten en verwachtingen. Hij verlangt alleen wat nodig is en berust alleen in wat waar is, hoe vervelend die waarheid ook is. Dat ie ooit dood gaat bijvoorbeeld.
Wat te doen. Wat te laten. Wat is wijsheid. Daar gaat het over in de ethiek. Machteloos staan we, tegenover onze aandoeningen en hartstochten, de overvloed aan oorzaken van buitenaf. Spinoza heeft het zelfs over de menselijke slavernij. Waarom wij soms wel zien wat het beste is, maar toch het verkeerde doen.

Hoe ga je daar mee om? Spinoza geeft een paar voorschriften, ofwel praktische tips. En dus Dullemondt ook. De toverwoorden zijn wederom ‘begrijpen’ en ‘nadenken’, want het zijn de voorschriften van de rede, ons begripsvermogen.